Mikronütrietler - Çinko #diyetisyenleriçinkısanotlar

 Vücutta demirden sonra en çok bulunan iz elementtir. Yetişkinlerde 2-3 mg kadar bulunmaktadır. %60 kaslarda, %20-30 kemiklerde, %5 karaciğerde, %6 deri ve saçlarda, pankreas ve böbreklerde bulunmaktadır. Kandaki çinkonun %75'i kan hücrelerindedir (en çok eritrositler). Kararlı bir yapıya sahiptirler ancak yapıları kolay değişebilir. Vücutta iyon halinde bulunmazlar, albümine bağlı taşınırlar. Organik moleküller ile kompleks oluştururlar. Aminoasitlere bağlı yapıdadır (Histidin, Glutamin, Treonin, Sistein ve Lisin).


Hidrofilik yapısından dolayı hücre içine pasif difüzyon ile alınamaz, özel bir taşıma sistemi gereklidir.

Homeostatik mekanizma çinko emilim eğilim yükünü düzenler bu yüzden vücutta toksik oranda birikimi olmaz. Çocuklukta vücuttaki çinko oranı yüksek iken, bu durum yetişkinlikte stabil değerler içerisinde kalır ancak yaşlılıkta seviyeleri azalmaktadır.

GÖREVLER

Çinko 100'den fazla enzim için kofaktördür. RNA polimeraz, alkol dehidrogenaz, karbonik anidraz, ve alkalan fosfataz gibi. Bu enzimler nükleik asit, protein ve bağışıklık hücrelerinin sentezinde görev almaktadır. Ayrıca enzimlerin aktif bölgelerine bağlanır. Bağışıklık sisteminde, natural killer, nötrofiller, makrofajlar, fagositoz olayı ve sitokin üretiminde görev alır. Nükleik asit ve protein sentezi ile hücre rejenerasyonunda görev alır bu şekilde yaraların iyileşmesinde etkili olur.
Bası yaraları için kullanılan ürünlerde, özellikle çinko miktarı yüksek ve arginin içeren ürünler tercih edilir. (ÖRN: NUTRISON ADVANCED CUBISON-NUTRICIA)
Glutatyon S transferaz enzimi üretimi de çinko düzeylerinden etkilenmektedir. Tat ve koku duygusu kontrolünü sağlar. Eksikliği tat algılamada azalmaya sebep olduğundan iştahsızlık durumu gözlenebilir.

Çinko retinol bağlayıcı protein transkriptini arttrarak, serum retinol değerlerini düşürür. Göz epitel hücrelerinde, retinal pigmentler için de antioksidan olarak görev yapar. Bu sebeple eksikliğinde karanlığa adaptasyon azalır.

Vücutta en çok çinko bulunduran organ Hipofiz bezidir. Bu sebeple hipofizden salgılanan growth hormon ve IGF-1(İnsülin benzeri faktör) sentezini etkileyerek, büyüme ve gelişme geriliğine sebep olabilir. Fareler üzerinde yapılan çalışmalar testislerde atrofi ve cinsiyet organlarından küçülmeye de sebep olmuştur. Yapılan diğer çalışmalar depresyon ve alzheimer durumlarıyla düşük çinko seviyesinin bağlantılı olduğu ileri sürmüştür.
Genel olarak eksikliğinde; büyüme geriliği, iştahsızlık, hiperkeratozis ve paraketozis denilen cilt yaraları, eklemlerde şişme ve sertleşme görülür.

KAYNAKLAR VE GEREKSİNİM

 Hayvansal gıdalardaki çinko emilimi, bitkisel olanlara göre daha fazladır. Bunun sebebi çinkonun proteinlerle kompleks oluşturması ve iyon halinde dolaşmaması. Amino asitler emilimi arttırırken, kalsiyum ve fitatlar (tahıl ürünlerinde bulunur) emilimi azaltmaktadır. Mayalı ekmeklerde, maya fitik asit aktivasyonunu azalattığı için emilim daha çoktur. Kalsiyum fitatlarla birlikte olduğunda çinko ile bileşik oluşturup emilemez bir hale getirir. Ama tek başına böyle bir etkisi yoktur. Diyette fitat oranı çok az olduğu taktirde kalsiyumun bu antagonist etkisi ortadan kalkmaktadır. Diyetteki fazla miktardaki fosfat, bakır ve demir de çinko emilimini azaltır. Kadmiyum da metabolizmada çinko yerine geçerek, çinkonun işlevlerini engellemektedir.

Yetişkinler için günlük emilebilir çinko gereksinmesi 3 mg'dır. Diyetle aşırı alımı sakıncalıdır.
Günlük 50 mg alındığında HDL'de düşüş gözlemlenmiştir.

KAYNAK
Ayşe Baysal, Beslenme, Hatipoğlu Yayınları 2012, syf. 143

Vildan Akdeniz, Özer Kınık, Oktay Yerlikaya, Ecem Akan, İnsan Sağlığı ve Beslenme Fizyolojisi Açısından Çinkonun Önemi, Akademik Gıda 14(3) (2016) 307-314

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Understanding Nitrites and Nitrates: Sources and Potential Health Effects

Image
     The health effects of nitrites and nitrates have become a growing concern in recent years, frequently discussed in the media and debated by health organizations. In France, the issue has been taken seriously at the political level. In France, a parliamentary bill was passed in 2022 to gradually reduce the use of nitrites in processed meats such as ham and sausages. In March 2023, the government introduced a plan aiming to reduce nitrite levels by 20–25%, though it did not propose a full ban. Despite additional proposals in 2023 and 2024 to prohibit nitrite use entirely, the French Parliament rejected them. As of now, nitrite use is not banned but is being progressively limited. This article explores what nitrites and nitrates are, where they come from, how they affect human health, and what steps we can take to reduce potential risks. Sources, Dietary Exposure, and Potential Health Effects      Nitrates and nitrites occur naturally in water and soil, b...
Read more

Lessons From The Apple Cider Vinegar Story: The Dangers of Health Misinformation

Image
Recently, I watched Apple Cider Vinegar  on Netflix, and it definitely deserves a post. It tells the true story of an Australian influencer who falsely claimed to have cured her cancer with food. It’s a shocking and eye-opening story. I believe psychologists should analyze this series, but as a dietitian, I also have something to say. An influencer promoting various products and approaches may not seem very dangerous at first. However, what if they claim to have treated a serious disease like cancer with food or alternative methods? Wouldn't that lead many people to abandon their treatments or encourage the use of products that could negatively impact their health? Isn't this a public health issue? Without giving too much away, we witness how people can deceive themselves and others about health issues, exploiting the hopes of millions and even causing harm—intentionally or unintentionally—through misinformation. As I always say and believe, prophylaxis is superior to all . Pr...
Read more

Lots of Photos, One Outcry

Image
     In January last year, I participated in a volunteer project in Calais, a city in northern France. The project, facilitated by the organization, aimed to help irregular migrants trying to reach the UK by maintaining their family connections through a phone service while also providing support for their medical and humanitarian needs. Since this experience was emotionally challenging for me, I needed a long time to process and reflect before writing about it in detail.      The first thing I noticed upon arriving in the city was the abundance of barbed wire everywhere. I do not wish to cast blame on the local population, but I was told by the project coordinator that these barriers were primarily intended to prevent irregular migrants from setting up tent camps randomly. This city is already internationally known for the "Jungle," an informal settlement of makeshift shelters and tents where many migrants live—often referred to as the  Jungle of Cala...
Read more