Demir Eksikliği Anemisi

Adından da anlaşıldığı üzere demir eksikliği anemisi, vücutta yeteri kadar demir olmaması durumudur. Anemiye uygun beslenme şekli nasıl olur konuşmadan önce demir mineralinden ve hastalık belirtilerinden biraz bahsedelim.

Demirin bağlandığı hemoglobini içinde taşıyan hücreler

Demir minerali, yetişkin bir insanın vücudunda ortalama 3-5 gr kadardır ve bunun yarıdan fazlası kanda bulunur. Kanda ya da vücutta tek başına hareket etmez. Farklı proteinlere bağlanarak çeşitli görevlerde bulunur. Hayati görevlerinden biri; oksijeni, akciğerden vücuttaki diğer tüm dokulara taşıması ve dokulardaki karbondioksiti de akciğere geri getirmesidir. Ayrıca vücudumuz için gerekli enerjinin üretilmesini sağlayan enzimlerin sentezinde görev alır. Kullandığımız ilaçların ve vücudumuza giren zararlı maddelerin vücuttan atılımını sağlayan sistemin de çok önemli bir parçasıdır.

Oksijenin dokulara yeteri kadar taşınamaması sebebiyle demir eksikliği anemisinin en belirgin semptomları; aşırı yorgunluk ve halsizlik hissidir. Ayrıca tırnaklarda kırılganlığa ek olarak beyaz lekelere, ellerde ve ayaklarda soğukluk hissine, özellikle efor harcarken (merdiven çıkarken vb) oluşan hızlı kalp atışı ve nefes darlığına, toprak, buz, kil, tebeşir gibi nesnelere karşı anormal bir yeme isteği oluşmasına, ciltte solukluğa, bebeklerde ve çocuklarda iştahsızlığa sebep olur. Bunlara ek olarak enfeksiyon hastalıklarına ve hava kirliliğine bağlı kurşun zehirlenmesine karşı duyarlılık artar.

Sağlıklı bir insanın vücudundaki demir dengesi, günlük tüketilen gıda maddeleri içerisindeki demirin emilimi ile desteklenir. Yani vücudumuz ihtiyacının, yıkım-yapım döngüsünden eksik kalan kısmını besin maddelerinden emer. İhtiyacını karşıladıktan sonra da demir emilimini durdurur. Gereksinmenin arttığı; bebeklerde büyüme ve gelişme dönemleri, kadınlarda gebelik – emziklilik ve menstrüasyon dönemleri; ayrıca doğum yapılması, kan bağışı yapılması, yaralanmalara bağlı kanamalar gibi kayıp durumlarında vücudumuz tükettiğimiz gıdaların içerisindeki demirin emilimini arttırarak dengeyi korumaya çalışır. Fazla aspirin kullanımı, bağırsaklarda parazitlerin varlığı, uzun süreler boyunca yetersiz ve dengesiz beslenmek, emilim bozukluklarına bağlı sindirim sistemi hastalıkları ve kalıtsal enzim bozuklukları sebebiyle de emilim dengesini bozulabilir.

Tükettiğimiz gıdalarda demir 2 farklı türde bulunur; Hem demir ve Hem olmayan demir. Hem demir vücudumuzda daha kolay emilir, hayvansal gıdalarda daha çok bulunur. Bitkisel gıdalardaki demir Hem olmayan demirdir. Hem olmayan demirin emilmesi içinse; sağlıklı, yeterli mide salgısı ve yeterli miktarda C vitamini elzemdir.

Demir eksikliğinin altta yatan başka nedenleri bulunmadığı takdirde vücuttaki eksiklik seviyesi ve hastanın içinde bulunduğu özel durumlar gözetilerek belirlenecek doz ile demir takviyesi tedavi için reçetelendirilir. Demir takviyesi, ilaçlar ve besinler ile etkileşime girdiğinden dolayı tedaviden tam olarak verim almak için takviyeyi aç karnına almak gerekmektedir. Ayrıca mide ekşimesi için reçetelendirilen anti asit ilaçlar da yine demir emilimini azaltacaktır. Bu sebeple anti asit ilaçlardan en fazla 2 saat öncesinde demir takviyesi alınabilir.

BESLENME DÜZENİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

Yetersiz alınan C vitamini sebebiyle vücuttaki demir emilimi de azalacaktır. Ayrıca meyve ve sebzelerin içerisindeki diyet lifi/posa dediğimiz maddenin fazla miktarda tüketilmesi de emilimi güçleştirmektedir. C vitamini eksikliği oluşmaması ve posanın demir emiliminine engel olmasını önlemek açısından C vitamini yönünden zengin meyve ve sebze kaynaklarını bu dönemde daha sık tercih ediyor olmalıyız.

  • Güne taze sıkılmış limonlu su ile başlanabilir. Kahvaltı tabakları maydanoz, yeşil sivri biber ve domates ya da havuç ile zenginleştirilebilir. Gün içerisinde mevsimine göre seçilecek 2 porsiyon meyve ile C vitamini alımını desteklemeye devam etmek gerekmektedir. Portakal, mandalina, greyfurt, şeftali ve çilek C vitamini oranı yüksek meyvelerdir. Çocuklarda karşılaştığımız gıda seçiciliği ve ilaç kullanımını reddetme eğiliminden dolayı 1 bardak taze sıkılmış portakal ya da greyfurt suyu ile ilacı içirmek tedavinin aksamaması açısından yardımcı olabilir.
Protein, kan hücrelerinin yapımı için gerekli olduğundan dolayı yetersizliğinde diyet ile emilen demir oranının azaldığı bildirilmiştir. Gıdalardaki proteinler vücutta kullanılabilme durumlarına göre “örnek protein”, “iyi kalite protein” ve “düşük kalite protein” olarak sınıflandırılır. Hayvansal kaynaklı olan gıda maddeleri genelde örnek ve iyi kalite grubuna girerken, tahıl, kurubaklagil ve sebzelerden gelen proteinler düşük kalite protein grubu olarak değerlendirilir.

  • Kırmızı etin demir oranı tavuk ve balık etine göre daha yüksektir. Kolesterol yüksekliğiniz yoksa haftada 2-3 gün kırmızı et ile hazırlanmış yemekler planlayınız. Kolesterol yüksekliğiniz ve yumurtaya karşı alerjiniz yoksa her gün 1 yumurta tüketiniz.
  • Tahılların sebzelerle ya da kurubaklagillerle kombinasyonu şeklinde hazırlanan yemek tarifleri de çeşitliliği sebebiyle yetişkinler için protein açısından yeteri kadar destekleyici olabilir. Ayrıca C vitamini oranı yüksek sebzelerle (domates gibi) pişirerek demir emilimini daha da çok arttırabilirsiniz. Kolesterol yüksekliğinde menülerinizi bu şekilde planlamanız daha sağlıklı olacaktır.

Yiyeceklerde ve içeceklerde demirin emilimini güçleştiren bazı ögeler bulunur. Tahıllarda ve kurubaklagillerde bulunan fitatlar demir emilimini azaltır. 

  • Bu sebeple kepekli ekmek ya da beyaz ekmek tüketmemek gerekir. Tam buğday unundan yapılmış mayalı ekmekler tercih edilmelidir.  Ayrıca tahıllar ve kurubaklagiller pişirme öncesi en az 20 dakika su bekletilir ve bekletme suyu kullanılmadan hazırlanırsa fitat içeriği azaltılmış olur. Bu şekilde demirden yararlanma oranı arttırılabilir. 
Çay, kahve ve kakaoda bulunan tanenler de emilimi %40 ile % 60 arasında azaltır.

  • Tedavi döneminde yemekle birlikte çay ve kahve tüketmemek gerekmektedir. Yemeklerden 45-60 dakika önce ya da sonra içilmelidir.
İşlenmiş şarküteri ürünlerinin içine katılan nitrit ve nitratlar da emilimi engeller.

  • Bu sebeple şarküteri ürünlerini iyi kalite bir protein ve demir kaynağı olarak görmemek gerekmektedir.
  • Yeşil yapraklı sebzelerin demir oranı yüksektir. 
  • Kuru meyveler, özellikle kuru üzüm ve kuru kayısı, pekmez, fındık ve fıstık gibi yağlı tohumlar, susam ve tahin demir yönünden zengindir. Günlük 1 porsiyon kuru meyve, kahvaltıda 1-2 kaşık pekmez, ara öğünlerde 5-6 adet kadar yağlı tohum tüketmek faydalı olacaktır.


KAYNAKÇA
  1. Nomkong, R. , Ejoh, R. , Dibanda, R. and Gabriel, M. (2019) Bioavailability of Iron and Related Components in Cooked Green Leafy Vegetables Consumed in Cameroon. Food and Nutrition Sciences, 10, 1096-1111. doi: 10.4236/fns.2019.109079.
  2. Küçükceran, H. , Ayhan Başer, D. , Ağadayı, E. , Demir Alsancak, A. & Kahveci, R. (2018). Ankara İli Akyurt Bölgesindeki Gebelerde Demir Eksikliği Anemisi Prevalansı ve Demir Eksikliğine Sebep Olan Faktörler . Konuralp Medical Journal , 10 (1) , 13-19 . DOI: 10.18521/ktd.316896
  3. Çifci, A. & Özkan, M. (2018). Demir fizyopatolojisi ve demir eksikliği anemisine yaklaşım: yeni tedavi stratejileri . Journal of Health Sciences and Medicine , 1 (2) , 40-44 . DOI: 10.32322/jhsm.430073
  4. Baysal A. (2012) Beslenme, Hatipoğlu Yayınları, 14. Baskı
  5. Baysal A. , Aksoy M. , Besler T. , Bozkurt N. , Keçecioğlu S. , Mercanlıgil S. M. , Merdol T. , Pekcan G. , Yıldız E. (2014) , Diyet El Kitabı, Hatipoğlu Yayınları, 8. Baskı 

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Understanding Nitrites and Nitrates: Sources and Potential Health Effects

Image
     The health effects of nitrites and nitrates have become a growing concern in recent years, frequently discussed in the media and debated by health organizations. In France, the issue has been taken seriously at the political level. In France, a parliamentary bill was passed in 2022 to gradually reduce the use of nitrites in processed meats such as ham and sausages. In March 2023, the government introduced a plan aiming to reduce nitrite levels by 20–25%, though it did not propose a full ban. Despite additional proposals in 2023 and 2024 to prohibit nitrite use entirely, the French Parliament rejected them. As of now, nitrite use is not banned but is being progressively limited. This article explores what nitrites and nitrates are, where they come from, how they affect human health, and what steps we can take to reduce potential risks. Sources, Dietary Exposure, and Potential Health Effects      Nitrates and nitrites occur naturally in water and soil, b...
Read more

Lessons From The Apple Cider Vinegar Story: The Dangers of Health Misinformation

Image
Recently, I watched Apple Cider Vinegar  on Netflix, and it definitely deserves a post. It tells the true story of an Australian influencer who falsely claimed to have cured her cancer with food. It’s a shocking and eye-opening story. I believe psychologists should analyze this series, but as a dietitian, I also have something to say. An influencer promoting various products and approaches may not seem very dangerous at first. However, what if they claim to have treated a serious disease like cancer with food or alternative methods? Wouldn't that lead many people to abandon their treatments or encourage the use of products that could negatively impact their health? Isn't this a public health issue? Without giving too much away, we witness how people can deceive themselves and others about health issues, exploiting the hopes of millions and even causing harm—intentionally or unintentionally—through misinformation. As I always say and believe, prophylaxis is superior to all . Pr...
Read more

Lots of Photos, One Outcry

Image
     In January last year, I participated in a volunteer project in Calais, a city in northern France. The project, facilitated by the organization, aimed to help irregular migrants trying to reach the UK by maintaining their family connections through a phone service while also providing support for their medical and humanitarian needs. Since this experience was emotionally challenging for me, I needed a long time to process and reflect before writing about it in detail.      The first thing I noticed upon arriving in the city was the abundance of barbed wire everywhere. I do not wish to cast blame on the local population, but I was told by the project coordinator that these barriers were primarily intended to prevent irregular migrants from setting up tent camps randomly. This city is already internationally known for the "Jungle," an informal settlement of makeshift shelters and tents where many migrants live—often referred to as the  Jungle of Cala...
Read more