Hemokromatozis İçin Beslenme İlkeleri

    Hemokromatozis, tüm dünyada ama özellikle Kuzey Avrupa'da çok sık görülen, Hepsidin ekliğine bağlı olarak demirin aşırı emilmesi ile karakterize bir metabolizma bozukluğudur. Kromozom 6 üzerindeki genlerin mutasyonu sonucu oluşur.

Hepsidin hormonu, karaciğerde sentez edilen, demir metabolizmasında görev alan bir hormondur. Bu hormonun görevi bağırsak mukozal hücrelerinden demir emilimini engelleyerek, demir depolarını düzenlemektir. Dolayısıyla Hepsidin eksikliğinde insan vücudunda demir fazla emilir ve birikir. Biriken demir vücutta toksik etkiler oluşturur.

Bu hastalığın beslenme tedavisinde temel prensip demir içeriği zengin olan gıdaların tüketiminde porsiyon kontrolü sağlamak ve onları demir emilimini azaltacak diğer besin maddeleriyle bir araya getirerek bir beslenme programı düzenlemektir.

    Gerek miktar gerekse emilme kolaylığı yönünden en iyi demir kaynağı etlerdir. Kırmızı etin beyaz ete oranla demir içeriği daha yüksektir. Bunun yanında yumurta, üzüm ve diğer meyve sularının yoğunlaştırılması ile yapılan pekmez, kuru meyveler, kuru baklagiller ve fındık, fıstık, susam gibi yiyecekler demir açısından zengin gıdalardır. Ancak bu gıdaların içeriğinde bulunan başka besin maddeleri de demirin emilim oranını etkilemektedir.

Nasıl Beslenmeli ve Nelere Dikkat Etmeli?



  • C vitamini demir emilimini arttırdığı için, C vitamini takviyesi kullanımı risklidir. Bu sebeple hemokromatozis hastaları doktorları tarafından özellikle reçetelendirme yapılmadığı sürece C vitamini takviyesi kullanmamalıdır. Kullanılan multi vitaminlerin içeriğinde demir ve C vitamini olup olmadığı da kontrol edilmelidir.
  • C vitamini içeriği yüksek meyvelerin (portakal, mandalina vb) porsiyon ölçülerine ve tüketim zamanlarına dikkat edilmelidir.  Bu meyveler yemeklerle birlikte tüketilmemeli, ara öğünlerde tercih edilmelidir.
  • Yüksek Hem-demir içeriğine sahip gıdaların tüketimi sınırlandırılmalıdır. Bu sebeple kırmızı et tüketimini sınırlandırmak önemlidir. Kırmızı et yerine balık eti tüketmeyi tercih etmek daha sağlıklı bir seçim olacaktır.
  • Hastalık sebebiyle karaciğerde demir birikimi oluşabileceğinden dolayı karaciğeri korumak ayrıca önemlidir. Bu sebeple işlenmiş gıdalardan, içeriğindeki fazla miktardaki yağ ve şekerden dolayı uzak durmak gerekir. Fruktoz şurubu demir emilimini 3 katı kadar arttırdığı için satın alınan gıda maddelerinin etiketlerini okumak elzemdir. Fruktoz şurubu içeren gıda maddelerinden uzak durulmalıdır.
  • Alkol hem karaciğer üzerindeki etkilerinden dolayı hem de non-hem demirin emilimini %10 oranında arttırdığı için tüketimi önerilmez.
  • Beta-karoten içeren sebze ve meyveler de demir emilimini arttırır. (havuç, tatlı patates, pancar, kırmızı ve sarı biber, brokoli, ıspanak, domates, kabak) Bu sebeple kırmızı et ile hazırlanan yemek tariflerinde bu sebzeleri kullanmamak ve kırmızı et planlanan öğünde bu sebzeleri ayrıca tüketmemek daha iyi olacaktır.
  • Yemek pişirilen kaplara dikkat edilmelidir. Dökme demir tava kullanımı önerilmez.
  • Kalsiyum, fosfotidin, oksalat, fitat ve polifenol gıdaların içersinde bulunan ve demir emilimine engel olan diğer besin maddeleridir.
  • Polifenoller, kakao, kahve ve çayların içinde bulunur. Yemeklerle birlikte tüketilen kahve ve çay demir emilimini azaltacaktır.
  • Ceviz, badem gibi yağlı tohumlar, kuru fasulye, mercimek gibi kuru baklagiller, tahıllar ve tam buğday ürünlerin içerisinde bulunan fitat demir emilimini azaltır.

    Bu prensipler doğrultusunda, haftalık menülerinizi protein açısından yeterli ve dengeli hale getirmek için kuru baklagilleri ile tahılları bir arada kullanarak zenginleştirmelisiniz. Hafta 200-300gr kadar balık eti tüketmeniz önerilir. Kırmızı et tüketimini hafta 1 kez 100gr olarak sınırlandırmalı ve bunu beta-karoten içermeyen sebzelerle yapılan bir salata, 1 porsiyon yoğurt ya da ayran ve kepekli ekmek ile bir araya getirerek tüketebilirsiniz. C vitamini içeren meyveleri ara öğünlerde tüketerek, ana öğünlerdeki demir emilimini arttırmasına engel olabilirsiniz.

KAYNAK

  1. O. Albayrak ve M. A. Çürük , "Hemokromatozis", Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, c. 18, sayı. 4, ss. 268-275, Ara. 2009
  2. V. Göral, Herediter Hemokromatozis-2020, Güncel Gastroenteroloji Dergisi, c. 24, sayı 1, ss. 10-29, Mart 2020
  3. N. T. Milman, Managing Genetic Hemochromatosis: An Overview of Dietary Measures, Which May Reduce Intestinal Iron Absorption in Persons With Iron Overload, Gastroenterology Res. 2021 Apr; 14(2): 66–80
  4. Baysal A. (2012) Beslenme, Hatipoğlu Yayınları, 14. Baskı

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Understanding Nitrites and Nitrates: Sources and Potential Health Effects

Image
     The health effects of nitrites and nitrates have become a growing concern in recent years, frequently discussed in the media and debated by health organizations. In France, the issue has been taken seriously at the political level. In France, a parliamentary bill was passed in 2022 to gradually reduce the use of nitrites in processed meats such as ham and sausages. In March 2023, the government introduced a plan aiming to reduce nitrite levels by 20–25%, though it did not propose a full ban. Despite additional proposals in 2023 and 2024 to prohibit nitrite use entirely, the French Parliament rejected them. As of now, nitrite use is not banned but is being progressively limited. This article explores what nitrites and nitrates are, where they come from, how they affect human health, and what steps we can take to reduce potential risks. Sources, Dietary Exposure, and Potential Health Effects      Nitrates and nitrites occur naturally in water and soil, b...
Read more

Lessons From The Apple Cider Vinegar Story: The Dangers of Health Misinformation

Image
Recently, I watched Apple Cider Vinegar  on Netflix, and it definitely deserves a post. It tells the true story of an Australian influencer who falsely claimed to have cured her cancer with food. It’s a shocking and eye-opening story. I believe psychologists should analyze this series, but as a dietitian, I also have something to say. An influencer promoting various products and approaches may not seem very dangerous at first. However, what if they claim to have treated a serious disease like cancer with food or alternative methods? Wouldn't that lead many people to abandon their treatments or encourage the use of products that could negatively impact their health? Isn't this a public health issue? Without giving too much away, we witness how people can deceive themselves and others about health issues, exploiting the hopes of millions and even causing harm—intentionally or unintentionally—through misinformation. As I always say and believe, prophylaxis is superior to all . Pr...
Read more

Lots of Photos, One Outcry

Image
     In January last year, I participated in a volunteer project in Calais, a city in northern France. The project, facilitated by the organization, aimed to help irregular migrants trying to reach the UK by maintaining their family connections through a phone service while also providing support for their medical and humanitarian needs. Since this experience was emotionally challenging for me, I needed a long time to process and reflect before writing about it in detail.      The first thing I noticed upon arriving in the city was the abundance of barbed wire everywhere. I do not wish to cast blame on the local population, but I was told by the project coordinator that these barriers were primarily intended to prevent irregular migrants from setting up tent camps randomly. This city is already internationally known for the "Jungle," an informal settlement of makeshift shelters and tents where many migrants live—often referred to as the  Jungle of Cala...
Read more